Trampın Çinlə ticarət müharibəsində qalib kim olacaq?

Daniel Qros

“Project Syndicate”

ABŞ prezidenti Donald Trampın ticarət strategiyasının konturları gündən-günə aydınlaşır. Amerikanın ticarət tərəfdaşları dramatik təhlükələrlə üzləşirlər. Lakin ABŞ-Koreya Azad Ticarət Sazişinin dəyişdirilməsi və Şimali Amerika Sərbəst Ticarət Sazişinin (NAFTA) yeni ad qazanması göstərir ki, əksər ölkələr Trampı rahatlaşdırmaq üçün ona kiçik güzəştlər təklif etməlidir. Trampa güzəştə getməyən yeganə ölkə – onun “birinci düşməni” Çindir.

Beləliklə, səhnə Çin-Amerika şousu üçündür. Bütün ağır və gözlənilməz coğrafi-strateji nəticələri ilə. Lakin dünyanın qalan hissəsi üçün bu, pis xəbər sayıla bilməz.

Əslində, iqtisadi nəzəriyyə köhnə bir məsəldə həqiqət olduğunu göstərir: “İki tərəf dalaşanda, üçüncü tərəf sevinir”.

Son vaxtlara qədər ticarət siyasəti daha çox böyük liberallaşmaya xidmət edib. 1960-cı ildən 1990-cı illərə qədər bu proses, əsasən, Tariflər və Ticarət üzrə Ümumi Sazişin (GATT) varisi Dünya Ticarət Təşkilatının himayəsi altında razılaşdırılmış tariflərdə ümumiləşdirilmiş azalmalarla şərtlənib. Ancaq tariflərin azaldılmasına ən son cəhd (Doha raundu) başlıca olaraq (Çin deyil) Hindistanın əsas bazarlarından birinin açılması ilə bağlı olub.

Müəyyən dərəcədə, artıq dərin inteqrasiya olunmuş iqtisadiyyatlar regional ticarət sazişlərində liberallaşma prosesini sürətləndirməyə kömək edib. Lakin iqtisadçılar həmişə belə müqavilələrə şübhə ilə yanaşıb, çünki onlar təbiətcə “imtiyazlıdır”. Regional razılaşmaya daxil olan ticarət tərəfdaşları üçün ticarət maneələri aşağı salındıqda, həmin ölkələrin istehsalçıları digər ölkələrdən idxalı artırırlar.

Başqa sözlə, ticarətin ümumən artırmaqdan daha çox, regional razılaşmalar, əsasən, yayındırıcı olur: iştirakçı ölkələr arasında ticarət həcmi artır, lakin üçüncü tərəflər müəyyən ziyan görür. Mövcud imtiyazlı ticarət sazişləri ilə bağlı böyük empirik ədəbiyyat bu nəticəni dəstəkləyir.

Bu, bir sıra əsas ticarət ölkələr qrupunun, yalnız artan tariflərlə, üçüncü tərəflərə fayda verməli olduğunu göstərir.

Beləliklə, Avropadan Asiyaya qədər digər ölkələr ABŞ və Çində effektiv fəaliyyət göstərən “mənfi imtiyazlı ticarət sazişi”ni qəbul etməlidirlərmi?

ABŞ Çin mallarına yüksək tariflər tətbiq edərsə, avropalı istehsalçılar ABŞ bazarında Çin istehsalçıları üzərində rəqabət üstünlüyü qazanacaqlar. Eyni şəkildə, Çin bazarında həm Avropa, həm də Asiya istehsalçıları ABŞ istehsalçıları üzərində rəqabət üstünlüyünə sahib olacaqlar.

Qısası, ABŞ-Çin ticarətinin əsas payı Avropaya, Yaponiyaya və Çin bazarına yaxın digər Asiya ölkələrinə yönəldiləcək. Avropa İttifaqı xüsusilə böyük fayda əldə edə bilər, çünki həm ABŞ, həm də Çinin ən böyük ticarət tərəfdaşlarından biri olaraq qalır və Avropa istehsalçıları tez-tez ABŞ şirkətlərinin ən yaxın rəqibi olurlar.

Əslində, hər hansı bir mənfi imtiyazlı ticarət razılaşması üçüncü tərəflər üçün bir sıra üstünlüklər yaratsa da, bu fayda ABŞ-Çin “müqaviləsi” halında xüsusilə böyük olacaq. Ticarətdən yayınma çox vaxt imtiyazlı ticarət sazişləri ilə məşğul olan iqtisadiyyatların əksəriyyəti üçün çox aşağı tariflər doğurur. Nəticədə, tariflərdə istənilən dəyişikliyin təsiri kiçik olur.

Çin-Amerika ticarət müharibəsi fərqlidir, çünki əvvəllər bir-birinə açıq olan iki ölkə iqtisadiyyatda əhəmiyyətli ticarət maneələri yaradır. Artıq ABŞ dördqat sədd var: Çin mallarına 200 milyard dollar dəyərində 10%-lik tarif tətbiq edir. Gələn il bu tarif 25%-ə qədər artırıla bilər (digər ölkələrin idxalına on dəfə çox). Bu, investisiyanın əhəmiyyətli azalması deməkdir.

Əlbəttə, Transatlantik iqtisadiyyatın yüksək inteqrasiya dərəcəsi yumşaldıcı faktor kimi çıxış edə, məsələn, “Airbus” böyük Çin bazarında “Boeing”i əvəzləyə bilər, amma “Airbus” təyyarəsinin əlavə dəyərinin üçdə birindən çoxu ABŞ tərəfindən təmin edilir. Bu, Trampın iyul ayında Aİ ilə sülh razılaşmasının bir səbəbidir.

Nəhayət, Çin-Amerika qarşıdurması dünya ticarətini əhəmiyyətli dərəcədə dəyişəcək. Bu, iqtisadiyyatların əksəriyyətinə fayda verə bilər, amma ABŞ və Çin üçün idxal olunan maşınlara əsaslanan istehlakçılar və müəssisələr daha çox xərcə düşəcək. ABŞ-ın Çindən idxal etdiyi məhsullara alternativ təchizatçıları tapmaq üçün nisbətən asandır, o, kənd təsərrüfatı mallarının daha böyük bir hissəsini əhatə edir. Məsələn, Çin soyanı ABŞ əvəzinə Braziliyadan idxal edə bilər. Bundan əlavə, Çinin tədbirləri daha mötədildir – ABŞ-ın idxalına 25% tarif.

Çin-ABŞ ticarət müharibəsində Çin üçün bəzi itkilərə səbəb ola bilər, lakin bu itkilər, ehtimal ki, ABŞ-ın öz xərclər ilə kölgədə qalacaq. Bu vaxt dünyanın qalan hissəsi hər iki tərəfə uzun və qantökən qarşıdurma arzulayacaq.(Tərcümə: Strateq.az)

pia.az