Kent Harrinqton
“Project Syndicate”
Hələ heç kim Helsinkidə keçirilən iki saatlıq görüşdə ABŞ prezidenti Donald Trampın Rusiya prezidenti Vladimir Putinə konkret nə söylədiyini bilmir. Amma Sinqapur sammitində Kimlə görüşdə Koreya yarımadasının nüvəsizləşdirilməsinə razılıq alması münasibətilə Trampı artıq təbrik ediblər. ABŞ-ın apardığı əlavə danışılar ilə yanaşı, Kim rejimi nüvə dövləti kimi öz mövqeyini gücləndirməyə davam etdirir. Kremlin sahibi, yəqin ki, bunu nəzərə alır.
Şimali Koreya üzrə mütəxəssislər Kimin nüvə silahından imtina etməyəcəyinə şübhə ilə yanaşırlar və son sübutlar onların iddialarını təsdiqləyir. Onlar ABŞ-ın kəşfiyyat səlahiyyətlilərinə istinadla bildirirlər ki, Şimal raket və zənginləşdirilmiş uran istehsalı, habelə nüvə ehtiyatlarının həcmini gizlədərək, atom proqramını inkişaf etdirir.
Koreya yarımadasındakı işləri izləyən hər kəs bu “film”i əvvəllər də görüb. Axı, həmin ssenarini Kimin atası və babası onilliklər öncə qələmə alıb. 1970-ci illərdən etibarən Kims rejimi nüvə silahı olmayan Koreya yarımadası istəklərini dəfələrlə bəyan etməklə bərabər, nüvə silahı proqramını həyata keçirib, Yayılmama müqavilələri imzalayıb, ABŞ və Cənubi Koreya ilə danışıqlar aparıb. Son dövrdə Kim, atasının xüsusi fəndlərindən yenidən istifadə edib. May ayında o, 10 il bundan əvvəl nüvə poliqonunu partlatmaqla, ata-Kimin reaktoru soyutmasına bənzər kinematik qabiliyyətini nümayiş etdirib.
Kimin yaxşı məşq edilmiş teatrı ilə müqayisədə, Tramp administrasiyasının performansı “flop” olub. Keçən il Şimali Koreyanı total məhvlə təhdid etdikdən sonra iyun ayında zirvə toplantısına qatılmağa razılaşaraq, Tramp Kimə güzəştə getdi. O, Kimin hər hansı bir razılığa gəlməsi üçün strategiyasının olmadığını da nümayiş etdirib. Tramp Şimali Koreya ilə davam edən danışıqlara dair “yaxşı gedir” ifadəsini işlədib. Lakin ABŞ dövlət katibi Mayk Pompeonun Pxenyana son səfəri qarşılıqlı təkəbbür nümayişi ilə sona çatıb.
Trampın yanlış təqdimatlarının arxasında siyasi məqsədlərinə görə bölünmüş administrasiya durur. Şimalın davamlı zənginləşdirmə fəaliyyətləri ilə bağlı kəşfiyyat qurumlarının son qiymətləndirməsinin işığında, bu məqsədlər dərinləşməlidir. Öz növbəsində, Pompeo əvvəllər ABŞ tələblərinə toxunaraq, təfərrüatlı yoxlama və təftiş məsələlərində tələblərini yumşaldıb. ABŞ rəsmiləri administrasiyanın mövqeyində daha da yumşalma olacağına eyham vururlar.
Eyni zamanda, Ağ Evin digər səlahiyyətliləri daha sərt mövqe tutublar. Trampın milli təhlükəsizlik məsləhətçisi Con Bolton yalnız nüvəsizləşdirmə deyil, həm də Şimali Koreyanın qeyri-ənənəvi silahlarının hamısını ləğvinə çağırıb. Bu ay Bolton hətta Şimali Koreyanın bir il içərisində nüvə, kimyəvi və bioloji silah proqramlarının hamısının ləğvi planına sahib olduğunu iddia edib.
Tramp yuxarıdan aşağı qərar qəbul etmə üslubunu üstün tutur, buna görə də Şimalın riyakarlığı barədə kəşfiyyat hesabatlarına necə cavab verəcəyi aydınlaşdırılmalıdır. İndi ABŞ Yaponiya, Cənubi Koreya və digər müttəfiqləri, siyasi liderlər və bu ölkələrdə hərbi səlahiyyətlilərlə məlumat paylaşdığı üçün narahatlığa əsas var. Xüsusilə Yaponiya və Cənubi Koreya üçün Trampın ifadələri ilə kəşfiyyat xidmətlərinin tapıntıları arasında ziddiyyətlər ciddi narahatlıq qaynağı halına gəlir.
Üstəlik, Trampın ABŞ müttəfiqlərinə qarşı gözlənilməz davranışı. Tokioda və Seulda vəzifəli şəxslər bu ay NATO sammitində Trampın davranışını təqib ediblər, çünki onlar da hərbi xərclərlə əlaqədar şifahi hücumlar gözləyirlər. Tramp hər iki hökuməti hərbi büdcələrini artırmağa sövq edib və ABŞ qüvvələrinin Cənubi Koreyadan çıxarılması barədə çoxdan düşünür. Sinqapur zirvəsində hətta Cənubi Koreyanın ABŞ-la birgə hərbi təlimlərini dayandırmağa razılıq verib – Amerikanın asiyalı müttəfiqləri üçün daha da narahatlıq.
Trampın Şimali Koreya kəşfiyyatı ilə bağlı son səssizliyi (Rusiyanın 2016-cı ildə ABŞ-da keçirilən seçkilərə müdaxilə etməsi ittihamı ilə öz kəşfiyyat orqanlarına dair susması kimi) müttəfiqlərinin narahatlıqlarını daha da dərinləşdirəcək. Şimali Koreyanın yalanlarını nəzərə almama Yaponiya və Cənubi Koreyanın təhlükəsizliyini pozur. Kim rejimi hələ də kontinental ABŞ-a çatmağa qadir olan nüvə silahlı qitələrarası ballistik raketlərə üzərində işləsə də, artıq qonşularını vura bilən ortamənzilli raketlərə malikdir. Yaponiya və Cənubi Koreya həm də ABŞ hərbi bazalarına malik olduğu üçün Şimalın nüvə hədəfləri siyahısında ilk sıradadır.
Tramp bunu xoşlamır, amma xüsusilə ən son kəşfiyyat məlumatlarını nəzərə alaraq Kimin yalanını üzünə vurmalıdır. Çünki digər şeylər arasında, Şimalın yanacaqlı raket mühərrikləri və ICBM silahlı sualtı qayıqlar istehsalını sürətləndirir. Hər iki texnologiya nüvə silahını daha möhkəm, mobil və asanlıqla gizlədərək Şimalın sürpriz hücum qabiliyyətini gücləndirəcək. Kim rejimin bu sahədə davam edən səyləri nüvə proqramını ləğvi niyyəti olmadığını açıqca göstərir.
Ağ Ev rəsmiləri indi Trampın sentyabr ayında BMT Baş Assambleyasının iclasından Kimlə yeni görüş kimi istifadəsini təklif edirlər. Beləliklə, iki liderin səylərini canlandırmaq üçün sadəlövhcəsinə bunun ciddi danışıqlara səbəb olacağını düşünürlər. Bu səhvdir. Bunun əvəzinə, Tramp Kimə aid ən son kəşfiyyat tapıntılarını tamaşaya qoymalıdır. Nüvəsizləşdirmə bir məsələ, Koreya yarımadasında risklərin azaldılması üçün ciddi silah-nəzarət səyləri başqa şeydir. Tramp administrasiyası sonrakı addımlar ilə bağlı çox diqqətli olmalıdır.
Kent Harrinqton CIA-nın (MKİ) sabiq analitikidir, qurumun Şərqi Asiya üzrə əməkdaşı, Asiyadakı rezidenti və CIA-nın ictimaiyyətlə əlaqə üzrə şöbəsinin direktoru vəzifəsində çalışıb.
MilliYol.Az
Digər xəbərlər
loading...
