“Turan”ın direktorundan ABŞ, Rusiya və Azərbaycanla bağlı ilginc açıqlamalar

İllər boyu xarici ölkələrdə baş verən proseslərdə katalizator rolunu oynayan dünyanın supergücünün daxilində bu gün maraqlı və qəribə proseslər baş verməkdədir.

 Tramp administrasiyasında bir-birinin ardınca istefalar, hakim komandanın yenilənməsi prosesinin “dərinliklər”ə qədər gedib çıxması ciddi suallar ortaya çıxarıb. Paralel olaraq dünyanın digər qütbündə qərarlaşan Rusiya ilə bağlı cərəyan edənlər də müzakirə mövzularındandır. Bu iki dünya gücünün Azərbaycanda da kəsişən maraqlarının olması məsələyə həssas yanaşmamızı zəruri edir. “Turan” İnformasiya Agentliyinin direktoru Mehman Əliyevlə söhbətimizin məğzində bu dayanır.

- Trampın hərəkətləri bütövlükdə nəticə olaraq ABŞ ictimai-siyasi həyatına yeni gündəm gətirdi. Yəni ənənəvi oturuşmuş siyasi istiblişmenti faktiki olaraq o, başsız eləyir. Çünki əslində Amerikada hakimiyyətə cəmiyyət nəzarət edir, bu, vacib instrumentdir, amerikanlar həmişə bunu üstün sayıb, qoruyublar. Amma son illər yavaş-yavaş oturuşmuş elita əmələ gəlib. Görürük ki, ata-bala Buşlar, Klintonlar və s. siyasi bir klub yaradıblar özləri üçün. Faktiki olaraq bir az cəmiyyətdən ayrılıblar və cəmiyyətin nəzarəti bunlardan yan keçir. Tramp öz gəlişi ilə o sistemi silkələyib. Tramp bilərəkdən media ilə savaşa getməklə medianın diqqətini hakimiyyətin üzərinə cəlb edib. Yəni medianın siyasətə marağı, hakimiyyətin üzərinə nəzarəti, aqressivliyi artıb, bunu Tramp eləyə bilib. Amerika mütəxəssisləri bunu mənimlə söhbətdə də deyiblər.

- Yox. Misal gətirirlər ki, Tramp prezidentlikdən qabaq ilk olaraq şəxsən “Nyu-York Times” və “Vaşinqton Post”un redaksiyalarına gedib. Seçiləndən sonra da ilk müsahibələrini məhz həmin qəzetlərə verib. Bununla da bildirib ki, “mən sizinləyəm, sizin dəstəyinizə ehtiyacım var”. Amma faktiki olaraq sanki bu media orqanlarını da tənqid edir. O mənada Tramp çox ciddi yenilik gətirib. Əslində biz son illərin prezidentlərinə diqqət etsək, Obama, Buş, Klinton və s. vaxtı ABŞ siyasətində bu ab-hava olmayıb. Lakin Tramp bunu edə bilib. O, siyasətdən gələn adam deyil, qubernator, konqresmen və s. olmayıb. Ancaq bu, biznesmen adamdır, lotu-potu kimi birdən gəlir, girir, başlayır davaya. Yəni bu, bir yenilikdir. Nə qədər tənqid də etsələr, Amerika siyasəti üçün vacib bir məqamdır.

- Rusiya 2013-cü ildən gizli, 2014-cü ildən açıq şəkildə ciddi böhrana girib, indi də böhran davam edir. Beynəlxalq maliyyə agentlikləri bildirirlər ki, artıq bu ildən başlayaraq Rusiyanın ümum-daxili məhsulunda 2 faizdən artıq artım olacaq. Rusiyada iqtisadi oyanış var və bu, sürətlənəcək. Amma real olaraq Rusiya uzun müddət problem içindədir. Putin də seçkiyə böhran şəraitində girib. ABŞ və Qərb üçün ilk növbədə Rusiyada stabilliyin qorunub-saxlanması vacibdir. Orada iki amil var. Bir tərəfdən təzyiq etməklə Rusiya cəmiyyətini Putin ətrafında səfərbər etmək. Çünki Putinin də gedişləri anti-Qərb gedişlərdir. Onu göstərmək istəyir ki, biz düşmənlər dairəsindəyik və bizi məhv etmək istəyirlər.  Bu isə ölkəni səfərbər edir. İmperiya xalqı olan rus xalqında bu sistem işə düşür, nə qədər ac olsalar, onlar sanki mübarizə içindədirlər. İkinci məsələ ondan ibarətdir ki, tətbiq olunan sanksiyalar - sonuncu dəfə milyarderlərə qoyulan sanksiyalar - o deməkdir ki, Rusiyadan qaçan kapitallar təzədən ölkəyə qayıdır və Rusiya iqtisadiyyatına sərmayə kimi yatırılır. O da Rusiya iqtisadiyyatının dirçəlməsinə birbaşa təsir edir.

 “Putin müəyyən dairələrə mesaj verir ki, mən hər kəsi hər yerdə tapıb cəzalandıra bilərəm”

- Adətən, ABŞ-dakı son seçkilərdə Kremlin Trampa gizli dəstəyindən bəhs olunurdu. Sizin arqumentlər isə o qənaəti yaradır ki, Tramp borcunu qaytarır və “təzyiq” dili ilə Putinə dəstək verir...

- Bəli, burda əsas məsələ Putin ətrafında stabilliyin qorunmasıdır. Çünki böhrandır və narazılıq böyükdür. İkincisi də daxili potensialın, qeyri-neft sektorunun işə salınmasına təkan verməkdən söhbət gedir, Rusiyada bu proses çox uğurla gedir. Sonuncu atılan addımlar da ona hesablanıb. Hətta Londonda baş verən hadisəni götürsək, kim vurub, necə vurub, başqa məsələ, amma fakt odur ki, bu da Putinin xeyrinə işləyir. Çünki Kadırovun bəyanatı var idi, dedi satqınlar bilməlidir onların aqibəti necə olacaq. Düzdür, vurğuladı ki, o, heç kəsə lazım deyildi, çünki işlənmiş “material” idi. Amma fakt odur ki, bu, satqındır, satqını gedib hardasa tapdılar, vurdular. Rusiya cəmiyyətində də bu işləyir, ruslar deyir aha, bu, belədir, düz elədilər. Bu, yenə də Putinin adına işləyir. O biri tərəfdən isə Putin müəyyən dairələrə xəbər verir ki, mən hər kəsi hər yerdə tapıb cəzalandıra bilərəm. Necə ki, iki gün əvvəl Londonda Berezovskinin biznes adamı olan bir müttəfiqini də asıb öldürüblər. Bunlar məhz seçki astanasında baş verdi və nəticə olaraq Putinin imicinin daha da güclənməsinə gətirib çıxarır.  Mən sadəcə olaraq faktları və nəticələri deyirəm. O ki qaldı Tramp və Putin məsələsinə, problem nədir? Əslində Trampın Rusiyada çox böyük layihələri olub, ruslarla çox geniş münasibətləri var. Amerika siyasi dairələri və Trampın özü başa düşür ki, o, müəyyən qədər ruslardan asılı vəziyyətdə ola bilər. Ona qarşı rusların kompromatı da ola bilər. Odur ki, hansısa məsələdə ruslara birbaşa “yox” deyə bilmir, çünki asılıdır. Ona görə bu işi onun yerinə başqaları edir. Yəni Trampın üstünə düşməklə, onu sıxmaqla, onu Rusiya ilə əməkdaşlıqda günahlandırmaqla əslində onlar Trampı Rusiyadan qoruyurlar. Rusiya üçün vacibdir ki, Tramp prezident olsun, amma müəyyən çərçivəyə qədər. Çünki Trampın üstündə ABŞ siyasətçilərinin, cəmiyyətinin nəzarəti var. Onlar bu nəzarətin olduğunu nümayiş etdirirlər və deyirlər “yaxın gəlməyin!”

- Təbii ki. Putin bəs niyə Tillersona orden vermişdi? Yəni bu bağlar var. Ona görə də “Rusiya izləyir” və s. nəzarəti rusların bu məsələlərdən istifadəsinə, hansısa formada təzyiqinə imkan vermir. Əsas məsələ budur. Bu yolla Trampı qoruyurlar.

- Yox, heç cür. Çünki sovet imperiyasının bərpası üçün nə potensial var, nə Rusiyanın hansısa formada istəyi. Əslində hakimiyyətə gələndən Putinin birinci çağırışı o oldu ki, biz daxildə cəmləşməliyik. Rusiya özünün bütün layihələrini postsovet məkanından yığışdırdı. Məsələn, “LUKoyl” da payını satıb burdan getdi. O, payını aparıb Rusiyaya qoydu. Yəni Rusiya bu gün daha çox öz daxilində layihələri həyata keçirməyə, öz iqtisadiyyatını qaldırmağa səfərbər olunub. Onun əsas maraqları, tələbatları daxilə yönəlib. O hələ daxili həzm eləyə, stabilliyi təmin edə bilmir. İqtisadiyyatını, səviyyəni qaldırmalıdır. Onun gücü çatmır ki, gedib nəyisə qaldırsın və çiynində aparsın. Həm də Rusiya bu gün dünya iqtisadiyyatına daha ciddi şəkildə inteqrasiya olunur, nəinki sovetlər birliyinə. Rusiya əgər bu addımı atırsa, onun nəyinə lazımdır geridə qalmış postsovet ölkələri, neyləyəcək onlarla? Bu mənada Rusiya üçün hansısa formada nəyisə bərpa etmək istəyi yoxdur, görüntü də yoxdur. Hətta Nazarbayev, Lukaşenko vaxtilə hansısa formada ittifaq yaratmağı təklif edib, ruslar buna getməyib, heç vaxt da getməyəcəklər.

- Əslində səfir vaxtında gedir. Bu, o deməkdir ki, ABŞ birbaşa burdakı seçkilərdə iştirak etmir, amerikanlar burda yoxdurlar. Belə desək, “əllərini yuyurlar”, aradan çıxırlar. Bu mənada vəziyyətə neytral qalırlar. Onlar başa düşürlər ki, əslində seçki qeyri-demokratik şəkildə keçirilir və s. Sadəcə olaraq bu prosesdə iştirak etmək, görünmək istəmirlər. Qısa dövrdə müəyyən bir vakuum olacaq. Seçkidən sonra, hər şey oturuşandan sonra yeni proseslər başlayacaq. Hesab edirəm ki, yeni səfir elə də tez gəlməyəcək, hardasa payıza yaxın gələ bilər, ondan tez olmaz. Hər şey ondan asılı olacaq ki, Azərbaycan hakimiyyəti, birinci növbədə prezident hansı siyasəti aparacaq və o siyasətə uyğun olaraq bura səfir gətiriləcək. Bu, o demək deyil ki, səfir gəlib öz siyasətini aparacaq. Sadəcə, yeni siyasətə uyğun olan səfir göndəriləcək. Hansı siyasət həyata keçiriləcək, o, artıq İlham Əliyevin gedişlərindən asılı olacaq.

- Mən hələ referendumda Qərb tərəfdən susqunluğun olduğunu demişdim. Biz məhz o dövrdən hesablamalıyıq ki, müəyyən bir razılaşma var. Baş verən indiki seçki prosesi də bunun nəticəsidir. Biz gördük ki, elan olunmuş seçkilərə də heç bir təpki, etiraz olmadı. Avropa Parlamentinin nümayəndələri mənimlə söhbətləri zamanı hətta deyirlər ki, prinsipcə sizdə vəziyyət Rusiyadan da yaxşıdır. Yəni seçki texniki seçkidir. Əslində bunlara çevik şəkildə seçki keçirmək və yeni situasiya yaratmaq lazımdır. Nəyə görə? Ona görə yox ki, məsələn, neftə görə. ABŞ-la razılaşdırılmış 12 yol xəritəsi mövcuddur. Avropa Birliyi ilə isə strateji müttəfiqlik haqqında saziş imzalanması prosesi gedir. Yəni hər iki tərəfə vədlər və razılaşma var.

- Yox. Əgər Ermənistan bunu edibsə... Hansı ki, İrəvan bütün nöqteyi-nəzərdən, iqtisadi, hərbi-təhlükəsizlik və başqa cəhətlərdən Rusiyadan çox asılıdır. Əgər Rusiya buna imkan və icazə veribsə, Azərbaycanın nə problemi ola bilər?

- Əslində bu kimi hallar Fransa da olmuşdu, daha əvvəl ABŞ-da da olub. Amma real vəziyyət var. ABŞ, Fransa, Rusiya vasitəçidir. Bu mənada prosesi tənzimləmək məqsədilə görüşlər keçirirlər. Lakin bu, o demək deyil ki, separatçını qəbul etdi və onu tanıyır. Biz gözləyirik ki, 2018-ci ildə Qarabağ məsələsi canlanmalıdır və sülh prosesi sürətlənməlidir. Çünki 2017-ci ildə buna təkan verilmişdi, canlanmanı gördük, prezidentlər də görüşdü. Ona görə üç ölkədə seçkilərin eyni vaxtda keçirilməsi də imkan yaradır ki, Qarabağ prosesi yaz aylarından canlanmağa başlayacaq.

- Bundan əvvəl sülh sazişi imzalanmalıdır.  Biz mərhələli həll yolunu istəyirik. Ermənilərsə qarantiya istəyirlər. Onlar deyir, nələrin veriləcəyi əksini tapsın. Amma beynəlxalq müşahidəçilər bu fikirdədir ki, status Azərbaycanın rəyi olmadan heç cür dəyişə bilməz. Yəni prosesdə bütövlükdə mərhələli həllə üstünlük verilir. Bu mənada proses bizim xeyrimizə gedir. Gözləntim odur ki, getdikcə sülh yolu ilə həll şansı daha da artır. Əslində regionda bölgü artıq baş verib. Yeni ittifaq, münasibətlər yaranır. Ermənistanın Avropa Birliyi ilə saziş imzalaması onu göstərir ki, əslində Rusiya da burada kompromisə gedir. Sabah Azərbaycan da bunu edəcək. Region kompromislər şəklində yavaş-yavaş oturuşur və bu da imkanlar yaradır. Sabah tərəflər problemi tezliklə həll etməyə maraqlı olacaq. Deyilir ərazi bütövlüyü və xalqların öz müqəddəratını təyinetməsi. Deməli, sintez nə ola bilər? Ancaq sərhədlər çərçivəsində bu ola bilər də. İlham Əliyev sonuncu dəfə təxminən Naxçıvan kimi muxtar respublika statusunu təklif etdi, bəlkə də ondan üstün. Qarabağ məsələsinin həllinin ondan başqa yolu yoxdur. Əslində problemin həlli demokratiyadan keçir. Nə zaman ki, burda da, orda da demokratiya oturuşacaq, onda nizamlama daha sürətli ola bilər. Lakin o vaxta qədər ciddi dəyişiklik gözləmirəm. Çünki Qarabağ özü də tərəflərə təzyiq vasitəsidir ki, “yavaş-yavaş dəyişin!” Ona görə də bu təzyiq vasitəsini əldən buraxmayacaqlar.